થાય સરખામણી તો ઉતરતા છીએ…

૨૦૦૪માં હું પહેલી વાર અમેરિકા ગયેલો. સહજપણે ત્યાની સ્વચ્છતા અને જાહેર શિસ્ત જોઈને પ્રભાવિત થઇ જવાય. અહોભાવથી જોડેના મિત્રો સાથે એની વાત પણ ચાલે. જોડેના મિત્રોમાંથી એક પત્રકારમિત્રની જ્યાંત્યા કચરો ફેંકવાની આદત વારંવારની ટકોર છતાં છૂટતી નહોતી. સાનફ્રાન્સિસ્કો શહેરમાં અમે ચાલતા હતા, ત્યાં અચાનક જ તેઓ રાજીના રેડ થઇને રીતસર જમીનથી બે ફિટ અધ્ધર ઉછળ્યા. દોડીને થોડે દુર પડેલું એક સિગારેટનું ઠૂંઠું ફૂટપાથ પરથી ઉપાડ્યું. વિજેતા સેનાપતિની અદામાં આંખોમાં ચમક સાથે એમણે એ બતાવ્યું : ‘જોયું?’ એવું બોલવાની સાથે કૌંસમાં ના બોલાયેલું વાક્ય હતું ‘અહીં પણ કચરો ફેંકાય છે’ એમને સતત ટકોર કરતા અન્ય પત્રકારમિત્રનો એમની આ વાયડાઈ જોઈને મિજાજ ગયો. એમનાથી બોલાઈ ગયું:  ‘અહીં ફૂટપાથ પર આવું એકાદ ઠૂંઠું જોવા મળે છે, આપણે ત્યાં તો આવા કચરાઓના ઢગલા વચ્ચે માંડ ફૂટપાથ જોવા મળે છે! કંઈ માપમાં ભાન પડે છે કે બસ અમથી હોશિયારી જ મારવી છે?’

દિલ્હીમાં બાબા રામદેવના ભ્રષ્ટાચારવિરોધી ઉપવાસ આંદોલનમાં રામલીલા મેદાન પર પોલીસ ત્રાટકી, એ ઘટના અંગે મારા સહિત ઘણા બધાએ પોતપોતાનો અવાજ ઉઠાવ્યો હતો. વાત એમાં બાબા રામદેવના બચાવની નહોતી, પણ સરકારે નાગરિકો પર કરેલા દમન અને ખાસ તો એની પાછળની વૃત્તિની હતી.ભીતિ એમાં ડોશીના મરવા કરતા જમ ઘર ભાળી જવાની હતી, અને લોકપાલ બિલના મામલે કાંચિડાની જેમ રંગ બદલતી સરકારે અચાનક રાજાપાઠમાં દમદાટી મારવાની ચાલુ કરી છે, એ જોતા એ ભય સાચો જ ઠર્યો છે. ભારતનો સામાન્ય માણસ પ્રકૃતિએ ડરપોક છે, અને સંગઠ્ઠિત તો છે જ નહિ. માટે ગલીમાં પોતાનો હપ્તો ઉઘરાવતા પહેલા ધોલધપાટ કરીને કોઈ દાદાલોગ જેમ પોતાની જોહુકમી સાબિત કરે છે એવું સરકારે મધરાતે કર્યું હતું.. અલબત્ત, આ પોતાની ભ્રષ્ટ નીતિરીતિ અને કબાટમાં છુપાયેલા હાડપિંજરો છુપાવવા જ કર્યું છે-કારણ કે (ફક્ત નિવેદનો પુરતી જ ) ઉચ્ચ સેક્યુલર આદર્શોને વરેલી આ સરકાર આર્ટ ગેલેરી પર હિંસક હુમલો કરતા તોફાની ટોળાં પર આજ રીતે પોલીસ છૂટી મૂકી શકતી હોત, તો મકબૂલ ફિદા હુસેન જેવા ચિત્રકારને ભારતની બહાર જવું ના પડ્યું હોત.

પણ વિચિત્ર વાત તો એ છે કે કેટલાક ચતુરસુજાણો સામાન્ય માણસની સાચી વેદનાની તરફેણમાં ના ઉભા રહેવું પડે એ માટે અસામાન્ય નુસખાઓ શોધતા રહે છે. એમની ઉસ્તાદીથી દોરવાઈ જતા કેટલાક ભોળુડાં બાલુડાં ઉત્સાહી બનીને બીજા બધા  હિંચકા ખાય છે ત્યારે આપણે કેવા સંતુલિત છીએ, એવો મૃગજળીયો સંતોષ મેળવવાનું આત્મકલ્યાણ સાધે છે.આ એક પ્રવૃત્તિ ફેસબુક પર શરુ થઇ છે. રામલીલા મેદાનની ઘટના બની ત્યારે સહજપણે પહેલો પ્રતિભાવ કડક શબ્દોમાં આ સિતમગર સરકારને વખોડવાનો આવવો જોઈએ- અને આવ્યો પણ ખરો.

પણ દેખાવ પૂરતું સરકારશ્રીને હળવું ‘હત્તા’ કરી બીજા કેટલાક મિત્રો કોઈ દેખીતા કે છુપા કારણ વિના અહીં પણ ગુજરાતને વચ્ચે લઇ આવ્યા. નિરમાની રેલી વખતે પોલીસે કરેલી કાર્યવાહીના ફોટા મુક્યા. જાણે રોજ આવા કોઈ ફોટોની રાહ જોતા હોય, એમ વળી કોઈ બીજી જગ્યા એ ગુજરાતમાં પોલીસે કરેલા લાઠીચાર્જના ફોટા મુક્યા. બાબુભાઈ મિસ્ત્રીની ટ્રિક ફોટોગ્રાફીના જમાનામાં કોમ્પ્યુટર નહોતું, એટલે ઘટોત્કચ બનેલા અભિનેતાને કર્ણ કરતા વિરાટ બતાવવો હોય, ત્યારે એકનો ક્લોઝ અપમાં સીન લેવાય, બીજાનો લોંગ શોટમાં સીન લેવાય અને પછી બંને દ્રશ્યો જોડી દો, એટલે એક મહાકાય લાગે, ને બીજું મગતરું. આવી યુક્તિથી કેન્દ્ર સરકારનો કાન પકડવાને બદલે ગાંધીજીથી લઇ ગુજરાત સુધીની વાતોને જ ક્લોઝ અપમાં મુકવાની ટ્રિકબાજી ચાલે છે. જેમાં સિફતપૂર્વક કેટલાક મહત્વના મુદ્દા ગુપચાવી દેવાય છે- એવું મારી અલ્પમતિ મુજબ મને લાગે છે. તમને શું લાગે છે, એ નક્કી કરતા પહેલા ઝડપભેર આ મુદ્દાઓ પર નજર નાખવા વિનંતી.

* ભારત સવા અબજની વસ્તીવાળો દેશ છે. એમાં પોલીસ લાઠીચાર્જ કંઈ નવી નવાઈની ઘટના નથી. આખા ભારતના પોલીસ સ્ટેશનોની બીટ્સ લો તો આવી રોજની સેંકડો ઘટનાઓ મળે. ગાંધીજી તો એમ જ માનતા કે સ્વતંત્ર ભારત પાસે લશ્કર હોવું જ ના જોઈએ. એવી અદામાં રામલીલા મેદાનમાં થયેલા દમનનો વિરોધ કરનાર કૈં એવા ગાંધીવાદી નથી કે પોલીસની કોઈ પણ કડક કાર્યવાહીનો વિરોધ કરે. ટોળાં ભેગા થાય, તોફાને ચડે કે જાહેર શાંતિ / શિસ્ત જોખમાય ત્યારે ટીઅરગેસ શું , ગોળીબાર પણ કરવો પડે. લો ને, ગુજરાતની જ એક વધુ ઘટના યાદ અપાવું. પોલીસે હમણાં રાજકોટમાં બે જૂથો (દલિતો-મુસ્લીમો) વચ્ચેની અશાંતિ અને અથડામણ ટાળવા સખ્તાઈપુર્વકના પગલા લેવા પડ્યા હતા. સવાલ દિલ્હીમાં બનેલી અજુગતી ઘટના પાછળની ખોરી દાનત અને કાળા કરતૂતોનો છે. જેની ચર્ચા સિફતપૂર્વક ટાળી દેવાય છે.

*મોટા ભાગે લોક આંદોલન કે રેલી વ્યક્તિગત હેતુ / હિત માટે હોય છે-વધુ લોકોનું વ્યક્તિગત હિત જોડાયું હોય પણ હોય તો અંતે કોઈ માંગણીનો સ્વીકાર જેણે લીધે જે-તે વ્યક્તિ કે જૂથને ધાર્યું પરિણામ મળે. નિરમાવાળી રેલી અંતે ખેડૂતોને તેમની જમીનનો ખૂંચવી લેવાયેલો હક અપાવવાની હતી. જયારે રામલીલા મેદાનના ઉપવાસનું સ્વરૂપ જુદું હતું. એમાં બાબા રામદેવ કે એના જોડીદારોનો બહુ બહુ તો પ્રસિદ્ધિ સિવાય વ્યક્તિગત સ્વાર્થ નહોતો. (રાજકારણમાં ઝમ્પ્લાવવા અંગે હોય, તો એ ભારતના કોઈ પણ નાગરિકનો બંધારણીય હક છે-કંઈ ત્રાસવાદી પ્રવૃત્તિ નથી) પણ કોઈકને વિચિત્ર કે હાસ્યસ્પદ લાગે તો ય એમની માંગણીઓ સમગ્ર ભારતની સવા અબજની (ને આવતી કાલની પંણ) પ્રજાના હિતમાં સરકારી નીતિઓમાં આમૂલ પરિવર્તનની હતી. જેના માટે તો મારા તમારા ખર્ચે સંસદ ચાલે છે. પણ નીતિનિર્ધારણના બહાને ત્યાં ગેરરીતિ વધુ થાય છે. માટે આ ઘટના સાથે સ્થાનિક સ્તરે કાયદો-વ્યવસ્થા જાળવવા થતી પોલીસ કાર્યવાહીઓને  (બદ)ઈરાદાપૂર્વક સરખાવ્યા કરવી એ ગલીમાં રમાતા ક્રિકેટના રબ્બર બોલને સોકર વર્લ્ડ કપના  ફૂટબોલ સાથે સરખાવવા જેવી અસંગત છે. ‘છે તો બંને બોલ જ ને’ – એવું કહીને છટકી જનારા બંને પાછળની રમત અને આકાર-પ્રકારના તફાવત અંગે ફોડ પડતા જ નથી.

* સદગત સ્વામી નિગમાનંદ ગંગાપ્રદૂષણ મામલે શહીદ થઇ ગયા. કોઈ એની ચર્ચા ચાલતી હોય ત્યાં અચાનક વાતને આડે પાટે ચડાવવા પોતાની ઉભરાતી-ગંધાતી ગટરની તસ્વીર મુકે, તો બંને જળપ્રદૂષણ હોવા છતાં, મુદ્દાના સ્કેલ અને સાઈઝમાં દેખીતો તફાવત ખરો કે નહિ? ગટરપ્રદૂષણ પણ સુધરાઈ માટે અગત્યનો જ મુદ્દો છે. પણ ગંગાનો મુદ્દો રાષ્ટ્રીય સ્તરનો (સમસ્યાનો વ્યાપ જોતા ખરેખર તો આંતરરાષ્ટ્રીય સ્તરનો! ) મુદ્દો છે. દેશી ભાષામાં કહીએ તો જયારે કોઈ પરણતુ હોય ત્યારે આવડતા હોય તો પણ મરશિયા ગાઈએ તો ફજેતો થાય. નવદંપતીના લગ્ન થતા હોય ત્યારે એમની જાનમાં આવેલા કોઈના લફરાની વાત કાઢવામાં અવિવેક તો છે જ, પણ પ્રસ્તુતિ ય નથી. બધા જ આમંત્રિતો સમાન એવી ચળવળ ત્યાં ના ચાલે-જેનું નામ કંકોત્રીમાં છપાયું હોય-એના જ ગીતો ગાવાના રહે. કોર્ટમાં જે તારીખે જેનું હિઅરીંગ હોય, એની સુનાવણી થાય. પોતે મોડા પડે, અને ટ્રેન ઉપડી જાય ત્યારે આખા ભારતમાં કેટલી ટ્રેનો મોડી પડી છે, એનો ડેટાબેઝ નકામો છે- એનાથી ઉપડેલી ટ્રેનની પરિસ્થિતિમાં ફરક પડતો નથી. શુક્રવારે જે ફિલ્મ રીલીઝ થાય એના પોસ્ટર હોય. ત્યાં જઈને કુંદનલાલ સાઈગલની ફિલ્મનું પોસ્ટર થીએટર ચલાવતા હોવા છતાં કેમ ના લગાવ્યું ? એવા સવાલો પૂછનારની માનસિક સ્વસ્થતા અંગે શંકા થાય.

*એ જ રીતે, વાત કેન્દ્ર સરકારના કરોડો-અબજોના કૌભાંડો અને આ લખાય છે ત્યાં સુધી એ છાવરવા માટેના મીંઢ મૌનની થતી હોય-ત્યાં પોલીસે ગુજરાતમાં કેવા અત્યાચાર કર્યા છે, એની કાઢવાથી ગુજરાતદ્વેષ સિવાય બીજું કશું સિદ્ધ થતું નથી. ગુજરાતમાં થયેલી ઘટનાઓ પાછળ આંદોલનકારીઓના હેતુનો ફરક હોય છે- સાથે એ મોટા ભાગે દિવસે બનતી ઘટના છે. રામલીલા મેદાનમાં જે થયું, એ મધરાતે જાણી જોઈને કરવામાં આવ્યું હતું. પોલીસ સલામતીની દુહાઈ આપે ત્યારે જે શહેરમાં સાંજે સાત વાગ્યા પછી સ્થાનિક સ્ત્રી રોડ પર સલામત નથી- એમાં ઉપવાસ ઉતરેલી કોઈ બહારગામની ગૃહિણીને મધરાતે ત્રણ વાગે સડક પર તગેડી મુકવાની વાત કોઈ પણ જાગૃત નાગરિકને ગળે ના ઉતરે. બાબા રામદેવને તો મંત્રણા માટે બોલાવીને કે બીજે દિવસે સવારે પણ પકડી શકાયા હોત. સુતેલા લોકો ત્યાં કંઈ ભેદી સશસ્ત્ર હિંસાની તૈયારી કરી રહ્યા નહોતા. (એવું કરનારા નક્સલવાદીઓ કે કાશ્મીરી ત્રાસવાદીઓ સામે તો કેન્દ્ર સરકાર પંપાળીને કામ કરે છે!) યોગના નામે ત્યાં ઉપવાસ થવાના હતા એ કારણ હોય, તો પહેલા દિવસે સવારે જ છાવણી ઉપડાવી લેવાની હોય. રાતના ઓપરેશન કરવાનો હેતુ મીડિયામાં ઓછી પ્રસિદ્ધિ અને બીજા દિવસની રજા હોઈ કાનૂની દાવપેંચથી મુક્તિનો હતો- ગાફેલ પ્રજા પર તૂટી પડવાનો હતો એ સ્વયમ્સ્પષ્ટ  છે. બાબા રામદેવની નાટકબાજી છોડો, ત્યાં શાંતિથી ભેગા થયેલા હજારો  થયેલા લોકો પોતાની જમીન માટે નહિ, સમગ્ર દેશના ‘ઝમીર’ માટે ઉપવાસ પર ઉતર્યા હતા. આ તફાવત પાયાનો છે.

*  મારીમચડીને ગુજરાતની ડોળીયાથી ગાંધીનગર નીકળેલી રેલી અને પ્રાપ્ત જાણકારી મુજબ (છેક અંતિમ તબક્કામાં, આખરી દિવસે ) ત્યાં મોકલાયેલી પોલીસ ફોર્સ અને રામલીલા મેદાન ખાતે થયેલી પોલીસ દમનમાં ઘણા સુક્ષ્મ્ ભેદો છે. પોતાના જ પક્ષના હોવા છતાં, મહુવાના ધારાસભ્ય કનુભાઈ કળસરિયાનું અભિવ્યક્તિસ્વાતંત્ર્ય આજે ય ગુજરાતમાં અકબંધ છે. એમને ગુજરાતની બહાર તડીપાર કરી દેવાયા નથી. એમને ખુલ્લેઆમ પોલીસપગલાની દિગ્વિજય સિંહની અદામાં સરકાર વતી કોઈ જાહેર ધમકીઓ આપતું નથી. એ રેલી નીકળી ત્યારે મામલો ઓલરેડી સબજ્યુડીસ જ હતો. રેલી પછી મુખ્યમંત્રી સાથે નિષ્ફળ મંત્રણાઓ થઇ હતી – જ્યારે દિલ્હીની ઘટના અંગે વડાપ્રધાન દુર બેઠા ખેદ જ જતાવે છે, મળતા નથી. કિસાનોના – આદિવાસીઓના રાહબર રાહુલ ગાંધી (જેમને આખી દુનિયામાં ઇસ્લામિક ત્રાસવાદ બીજા નંબરનો , ને હિંદુ ત્રાસવાદ પહેલા નંબરનો ખતરો લાગે છે-એવી શાણી સલાહ એ ખાનગીમાં અમેરિકન રાજદ્વારીને આપે છે! અલબત્ત , અમેરિકાને એ ગળે નહિ ઉતરી હોય એટલે ડ્રોન હુમલા હજુ પાકિસ્તાનમાં જ થાય છે- ગાંધીનગર કે બનારસ કે અયોધ્યામાં નહિ!) તો આજ ની તારીખે હરફ સુધ્ધાં ઉચ્ચારતા નથી. વિકીલીકસના જુલીયનભાઈ કહે છે કે આખી દુનિયામાં કાળા નાણા અને સ્વીસ બેંક અંગે એમણે જાહેર કરેલા ઘટસ્ફોટમાં (એ અંગે યોગ્ય પગલા લેવા અંગે) ભારતનો પ્રતિભાવ સૌથી ખરાબ છે . છતાં સરકાર રામદેવબાબા અને એ બધું ચગાવી સિફતપૂર્વક કાળા નાણા અંગેના સવાલો તો ખાઈ જ ગઈ છે! ફરી વાર, નિરમા કે અન્ય જનઆન્દોલન પર પોલીસ કાર્યવાહી થાય-ત્યારે દિવસે થાય છે. મધરાતે નહિ. અને એનો વ્યાપ સીમિત હોય છે, વ્યાપક નહિ.

* દેખીતું છે કે સરકાર પોતાની આબરુના ભોગે પણ કશુંક છાવરે છે. કોઈ પણ હિસાબે સ્વીસ બેન્કની વિગતો જાહેર ના થાય એમાં જ એને રસ છે. બરાબર છે- ટેકનીકલી પૈસા પાછા લઇ આવવા એ બાબા રામદેવતણા પ્રાણાયામ જેટલું સહેલું કાર્ય નથી. માનો કે, અસંભવ છે. પણ ક્રિકેટ મેચમાં હાર નિશ્ચિત હોય તો યે રમવું તો જોઈએ ને? કંઈ મેચ પડતો થોડો મૂકી દેવાય છે? મોરેશિયસથી આવતા બ્લેક મની, રીયલ એસ્ટેટના બ્લેક મની, બેસુમાર કૌભાંડો – આ બધા અંગે સરકાર નું સ્ટેન્ડ શું અને કેવું છે- એ  ઓપન સિક્રેટ છે. આ મામલો રાષ્ટ્રીય પણ નહિ આંતર રાષ્ટ્રીય છે. ત્યારે ૧,૯૬,૦૭૭ સ્ક્વેર કિમીનું ક્ષેત્રફળ ધરાવતા, ૬,૦૩,૮૩, ૬૨૮ની આબાદી અને ૨૬ જીલ્લા ધરવતા ગુજરાતની કોઈ નાનકડી સ્થાનિક ઘટનાની સરખામણી ૩૨,૮૭,૧૬૩ સ્ક્વેર કિમી નો વિસ્તાર , ૧,૨૧,૦૧,૯૩,૪૨૨ની આબાદી, ૨૮ રાજ્ય, અને ૭ કેન્દ્રશાસિત પ્રદેશ ધરવતા દેશની રાજધાનીમાં એની કેન્દ્ર સરકારે કરાવેલી વિશ્વવિક્રમી સંખ્યામાં ઉપવાસ કરતા શાંત નાગરિકો પર કરેલી જોરતલબી સાથે કેવી રીતે થઇ શકે? (તા.ક. સરખામણી બે નિકટ  લાક્ષણિકતા ધરાવતી સમાનધર્મી ઘટનાઓની હોઈ શકે. જેમ કે, કંઇક અંશે ૧૯૮૪માં દિલ્હીમાં થયેલા કે ૨૦૦૨માં ગુજરાતમાં થયેલા કોમી રમખાણો – અહીં તો એ પ્રમાણભાન જ ચુકી જવાયું છે. ગાંધીજીના ઉપવાસ અંગ્રેજો સામે હતા એટલે ચાલી ગયા, વર્તમાન ચોરમંડળી ‘અભી બોલા, અભી ફોક’ સરકાર સામે ભ્રષ્ટાચારના મુદ્દે બિચારા બાપુ ઉપવાસ પર બેઠા હોત તો? )

તો, મૂળ મુદ્દા પર કશું જ ના કહેવાનું હોય તો લોકશાહીમાં એનો અધિકાર છે. પણ ભારતના તમામ રાજ્યોમાં ગુજરાતના જ કેટલાક મિત્રોને વારેઘડીએ દરેક ઘટનામાં ગુજરાત સરકારને વચ્ચે લઇ આવવાની વિચિત્ર ટેવ છે. એવું નથી કે ગુજરાત સરકાર કે એના મુખ્યમંત્રી સર્વગુણ સંપન્ન હોય. (એવો દાવો તો એ પોતે ય નથી કરતા). મેં તો જયારે જરૂર પડી ત્યારે માર્ગથી માર્ક્સ સુધી ગુજરાત સરકારનો પણ કાન આમળ્યો જ છે. મને તો ગૌરવ છે, કે હું ‘ગુજરાત સમાચાર’માં કોલમ લખું છું. જે અખબાર એકલે હાથે ગુજરાતમાં સબળ વિરોધપક્ષની ભૂમિકા ભજવે છે. ગુજરાતમાં ચાલતા કોઈ ગોટાળા-ગેરરીતી અંગે નક્કર અવાજ ઉઠાવે છે, જનતાના હિતમાં. સ્વસ્થ લોકશાહી માટે આ અનિવાર્ય છે. પણ કોઈ યુનિવર્સીટીના પેપરની વાત ચાલતી હોય, ત્યારે પ્રાથમિક શાળાની પરીક્ષાપધ્ધતિના છબરડાની ચર્ચા સાચી હોય તો ય અસંબધ્ધ છે. ને વારંવાર એ જ ઉઠાવનારને એ જ શાળામાં ભણવા મોકલવાનું કહેવાનું મન થાય, જેથી સમાજશાસ્ત્રના પીરીયડમાં પુછાયેલા સવાલના જવાબમાં એ ગુજરાતી વાચનમાળાની કવિતા ના લલકારવા લાગે. આમાં ક્યાંય કોંગ્રેસ કે ભાજપનાના રંગે રંગાઈ જવાની વાત જ નથી. સ્વતંત્ર ભારતની સૌથી વધુ ભ્રષ્ટ સરકાર સત્તાવાર રીતે વર્તમાન યુપીએ સરકાર પુરવાર થઇ છે. એમાં કોંગ્રેસને બદલે ભાજપ મુખ્ય ભૂમિકામાં હોત તો પણ આવો અને આટલો જ આક્રોશ કૌભાંડો  માટે, જેના પૈસા એ લૂંટી ગયા છે- આમ આદમી સાથેના જંગલિયતભર્યા વ્યવહાર માટે મારા મનમાં હોત.

ભાજપનું હિંદુત્વ બોદું છે, કોંગ્રેસનું સેક્યુલારિઝમ પોલું છે. મારા જેવો માણસ સૌજન્યના અંચળા હેઠળ કોઈ એકનું સ્ટીકર લલાટે ચીપકાવી ફરતો નથી- અને બંનેને જ્યાં ભૂલ દેખાય ત્યાં રોકડું પરખાવે છે. કારણ કે, મારો કોઈ રાજકીય સ્વાર્થ નથી. કોઈ વાદની ફિલસુફીથી હું અંજાયેલો નથી. મારી વફાદારી મને લાગતા સત્ય અને મને ચાહતા લોકો પ્રત્યે જ છે. આવી ચોખવટ જરૂરી નથી, પણ અયોગ્ય સરખામણી કરવાના દુરાગ્રહથી પીડાતા દોસ્તોને આ રજૂઆત પણ અળખામણી લાગી શકે છે. એમ. આર.એસ. યાને મનમોહન -રાહુલ-સોનિયાની મરજી મુજબ મધરાતે થયેલી ‘લીલા’ પાછળનો સ્વાર્થ તો સમજાય એવો છે, પણ એમાં વગર કારણે સતત ગુજરાતની અલગ અલગ ઘટનાઓ રજુ કરી; ( મૂળ મુદ્દાને વિસારે પાડી દેવા માટે થતી) સરખામણીની સતામણીનો અનર્થ નવી ભૂલભૂલામણી પેદા કરે છે! સમજ મેં આયે તો જરા હમ કો ભી સમજાના 🙂