રાજકોટનું આત્મવિલોપન : કુછ ક્વેશ્ચન્સ….

“રાજકોટમાં દર બીજો ભાજપી કાર્યકર જમીન-મકાનનું કરી શહેરનું કરી નાખતો હોય છે…”
“હરામની કમાણી વિના શ્રીરામને પણ રાજકોટમાં જમીન લેવી અઘરી પડી જાય, એવો ખોટો અને અસામાન્ય ભાવવધારો છે…”

આ બેઉ ક્વોટ જે-તે સમયે મારી કોલમમાં છપાયેલા આર્ટીકલના છે. અહી એટલે મુક્યા કે આ પોસ્ટ કોઈ કોર્પોરેશનના બચાવને ધ્યાનમાં રાખી લખવામાં નથી આવી એની ખાતરી થાય. પણ આ જરૂર નેશન ખાતર લખવામાં આવી છે. રીડરબિરાદર રાજીવ એ. જોશીએ ધ્યાન ખેંચ્યું, કે તમે કશુંક લખો અને આ બ્લોગ ઉપવાસ છૂટ્યો 😛

રાજકોટનો આત્મવિલોપનનો આ બનાવ આમ તો લોકલ છે, ( વિગતો અહીં  વાંચી શકાશે) પણ પેલા અનામત માટે બળી ગયેલા રાજીવ ગોસ્વામી ( ૧૯૮૬ ૧૯૯૦ )  માફક કેટલાક નેશનલ લેવલના પ્રશ્નાર્થ જન્માવી શકે છે. ગરીબ નેપાળી પરિવારની એકસાથે પાંચ વ્યક્તિ, ઘર ડીમોલીશનના ડરથી સરાજાહેર ઓફિસમાં સળગે અને એમના ત્રણ મૃત્યુ પામે – જેમના નાના બાળકો નિરાધાર બને..એ ઘટના એટલી કરુણ અને અરેરાટીભરી છે કે દુઃખ અને સહાનુભૂતિ થયા વિના રહે જ નહિ. પણ આંસુભરી આખો ધૂંધળું જોતી હોય છે. એટલે જરા સ્પષ્ટતાથી જોવા માટે એ લુછવા પડે.

લેખક નહિ, એક અદના રાજકોટપ્રેમી નાગરિક તરીકે કેટલાક સવાલ થાય જ…

(૧) રસ્તા, સોસાયટી, સરકારી મિલકત, ખાલી પ્લોટ વિગેરે પરથી દબાણ હટાવવું એ તો કોઈ પણ કોર્પોરેશનની પ્રાથમિક ફરજમા આવે. સોસાયટીની પણ એ પાયાની જરૂરીયાત અને અન્ય રહેવાસી સભ્યોનો હક્ક ગણાય.  વચ્ચે રાજકોટમાં રીંગ રોડ પરથી જોખમી ગાયો હટાવવા માટેની કામગીરી કરવા જનાર પોલીસ સહિતની ટીમ પર ઘાતક પથ્થરમારો થયો. અંતે એ કામગીરી થઇ જ નહિ. રખડતી ગાયો-કૂતરાનો આ શાંતિ-સલામતી માટે એવોર્ડવિનર શહેરમાં કેવો ત્રાસ છે , એ ગાડીમાં ફરતા પદાધિકારીઓને નહિ સમજાય. અને પ્રજા આવા મુદ્દે કદી આત્મવિલોપન તો શું મજબૂત આંદોલન પણ નહિ કરે. કારણ કે , અહી માંગણી પોતાના સ્વાર્થ માટે કરવાની બધાને આદત છે. સુધારા માટે નહિ. ભ્રષ્ટાચાર-શિથીલતા તો ભારતમાં સર્વવ્યાપી છે, પણ જે થોડુંઘણું કામ થાય એ પણ કોઈકની લાગણી દુભાય કે મીડિયામાં ચકચાર જાગે માટે નહિ કરવાનું ?

(૨) જે નેપાળી પરિવાર હતો એ અખબારી અહેવાલો મુજબ આગલી પેઢી યાને ૩૫ વર્ષથી સોસાયટીના કોમન પ્લોટ પર ગેરકાયદે કબજો કરીને બેઠેલો હતો. હવે એને સોસાયટી દ્વારા ખાલી કરાવવાની વાત આવે તો એમાં મૂળ વાંક કોનો ? યાદ રહે, એક જમાનામાં ભાડુઆતને અમર્યાદ સુરક્ષા આપતા અન્યાયી કાયદા અને ધીમા ન્યાયતંત્રને લીધે જ મુંબઈથી સૌરાષ્ટ્ર સુધી લોકલ લુખ્ખાથી મેગા માફિયા સુધીની પ્રવૃત્તિને બળ મળ્યું હતું. લોકો પોતાની મિલકત ખાલી કરાવવા મજબુરીથી જોરૂકા શખ્સોને પૈસા આપતા અને એ જંજાળમાં ફસાતા. જે ખુદ કાનૂનભંગ કરે એને પોતાના પક્ષે ન્યાયની દુહાઈ માંગવાનો હક કેટલો ? કાલ ઉઠીને કોઈ ત્રાસવાદીના સ્નેહી કોર્ટમાં આત્મવિલોપન કરે તો શું એનાથી જસ્ટીસ પ્રોસેસને પીસ પ્રોસેસમાં ફેરવવાની ? અને રાજકીય આફતથી બચવા રાહતના નામે લોકોના ટેક્સના પૈસા માનવતાને કાનૂનભંગ કરનાર પાછળ બેફામ વેડફવાના ? તો પછી આ દેશમાં અંગત હિતોની ઉપરવટ કાનૂનપાલનની શિસ્ત ક્યાંથી આવે ?

(૩)  રજનીશે ગાંધીજીના સંદર્ભે સરસ વાત કરેલી કે કોઈની સામે છરી લઈને ઉભા રહી પોતાની વાત પરાણે મનાવવી એ જેમ બ્લેકમેઈલિંગ કે ગુનો છે. એમ સતત ઉપવાસના નામે આત્મવિલોપનની ધમકી આપી પોતાની વાત ધરાર મનાવવા આગ્રહ કરવો એ ય બ્લેકમેઈલિંગ કે ગુનો જ છે ! એકમાં બીજાનો જાન લઇ પરાણે વાત મનાવવાની છે બીજામાં પોતાનો જ જાન દઈ પરાણે પોતાનું ધાર્યું જ કરાવવાનું છે. સરવાળે બેઉ કિસ્સામાં ન્યાય કે સત્ય નહિ પણ દબાણ અને ધમકી જ જીતે છે. દેશી ભાષામાં આને ત્રાગું કહેવાય. પરાણે પ્રીત કરવા માટે ધરાર પ્રેમી-પ્રેમિકાઓ બીજાના ચહેરા પર ફેંકાતી તેજાબની બોટલ કે ખુદનું કાંડું કાપતી બ્લેડનો સહારો લે એવું. આપણો ઘેટાંચાલ અને કડવા વાસ્તવને બદલે પુરાતન પલાયનના કેફી ઘેનમાં મદમસ્ત સમાજ તો ઘણી વાર અક્કલથી નહિ, પણ ટીવીની નકલથી નિર્ણયો લે છે. પ્રિન્સ બોરમાં પડે કે આખું ટોળું હોહો કરતુ પ્રાર્થના કરે , પણ ખુલ્લા બોર બંધ ના જ થાય. એવું દિલ્હી ગેન્ગરેપમાં પણ બન્યું. ટૂંકમાં, અહીં ગરીબ – લાચાર- અસહાય હોવાના નામે કાનૂની ન્યાયપ્રક્રિયા કે ધારાધોરણ મુજબની કાર્યવાહીમાંથી છટકવા આત્મવિલોપનના નામે બંધ કે બસ સળગાવવી ( આવી દરેક ઘટનામાં કોઈ રાજકીયપક્ષના નેતાના નહિ, આપણા જ ગજવા હળવા થાય છે. ગરીબો ટેક્સ ભરતા નથી. અમીરો બચાવે છે. મધ્યમવર્ગના પૈસે સરકારો ચાલે છે) કે ઘટનાને ફલાણી જ્ઞાતિ કે કોમનો રંગ આપવો એ ય પારોઠના પગલા છે, શિક્ષિત કહેવાતા સમાજના! તમે અનુશાસનનું પાલન ના કરો એટલે શું આત્મવિલોપનનો હક મળે છે ? અને જીવ રેડવો જ હોય તો કોઈ કાયમી સુધારાના દેશહિત માટે ફના થાવ ને. અંગત સ્વાર્થ માટે ? તો શું મહાસત્તા બનવાના ખ્વાબ જોતા ભારતમાં કદી માનવતાના નામે , લાગણીઓના નામે જાહેર શિસ્ત કે દબાણ હટાવની કાયમી ઝુંબેશ કરવાની જ નહિ ? નગરો આયોજન વિનાના અવ્યવસ્થિત જ રહેવા દેવાના ? ભાડૂતો જ કબજેદાર અને ઘરધણી લાચાર ? ખૈરનાર જેવા જીવતર હોમી દે પણ મુંબઈના ફેરિયા આગામી પેઢીનું કલ્યાણ કરે એવું ?

(૪) કોર્પોરેશનો આપને ત્યાં ભાજપ કે કોંગ્રેસના બધા જ મોટે ભાગે ખોટે રસ્તે ચાલે છે. રાજકોટમાં પોલીટીકલ શેલ્ટર મેળવતા જમીન માફિયાઓના મવાલી રખડુ રોટલિયાઓ વારંવાર ગમે ત્યાં ઉધમ મચાવે છે. સંસ્કાર અને સંસ્કૃતિની વાતોના વડા તળનારા મોટે ભાગે તો એમાં સામેલ હોય છે , લાભાર્થી હોય છે કે પછી આવા આવારાઓ સરાજાહેર ઉધમ મચાવતા હોય ત્યારે ખામોશ હોય છે. થીએટરમાં ૫૦૦ પ્રેક્ષક બેઠા હોય પણ એક વાયડો ગુંડો મોબાઈલ પર જોરજોરથી વાત કરે તો કોઈ એને કંઈ કહેતું નથી એવી તો નમાલી જનતા છે. બધા જુગાડ કરનારા અને ખુદનો ઈગો ઘવાય એટલા પુરતી જ ચીસાચીસ કરનારા છે. એમાં ભાગ્યે જ કશા પ્રજાલક્ષી કામો થાય છે. રાજકોટ શહેરમાં જરૂરી સ્કાયવોક કે ફ્લાયઓવર પ્રજા ખાતર નહિ પણ કોઈ ધાર્મિક સંસ્થા, રાજકીય મોટાભા કે જમીનના શાહ્સોદાગારોના ઈશારે કરવા કે અટકાવવામાં આવે છે. ટ્રાફિકનો ટેરર રોજ સહન કરવાનો આવે છે. નાગરિકની હકની ફરિયાદ કોઈને યાદ રહેતી નથી. આત્મવિલોપન જેવો મોટો કોલાહલ ના થાય ત્યાં સુધી નીમ્ભર તંત્ર પોતાના ઉલ્લુ સીધા કરવામાં વ્યસ્તમસ્ત હોય છે. અમુક જૂથનો ખાલી પ્લોટ પર ઢોરઢાંખર કે દાદાગીરીથી કબજો જમાવવાનો ઉઘાડેછોગ ગૃહઉદ્યોગ ચાલે છે. જમીન છૂટી કરાવવાના કે પાર્કિંગથી પાર્ક સુધીની જરૂરી સ્પેસ પર દબાણ કરાવવાના તાસીરા રોજના છે. બગીચામાં બેઠેલા પ્રેમી પંખીડા જેવા સોફ્ટ ટાર્ગેટ પર જનતા રેઇડ કરનારાઓ અને એને બિરદાવવાવાળાઓ આવા અસલી ન્યુસન્સ સામે મૂંગામન્તર છે. કોઈ એકલદોકલ ચડ જ બેટા શૂળી પર કરતો નીકળે પછી સમસમીને ઘરભેગો થઇ જાય છે. તો વર્ષો સુધી જાણી જોઇને ટલ્લે ચડતી ફાઈલો અને કોર્ટની પ્રોસેસ વચ્ચે ખરેખર કાયમી ધોરણે સમગ્ર શહેરમાંથી ખોટેખોટા ઈમોશનલ અત્યાચાર વચ્ચે લઇ આવ્યા વિનાની દબાણ હટાવ ઝુંબેશ કયારે થશે ? જેમાં લાગ જોઈ સેટિંગ કરનાર અધિકારી કે કોર્પોરેટરને પણ હટવું પડે ? દબાણ કરનારા સાથે એ થવા દેનારની જવાબદારી અને સજા પણ ફિક્સ થાય એ જરૂરી નથી ? નહિ તો ફરી દબાણ થશે . ફરી નિર્દોષ માસૂમો રઝળશે . ખાનદાન બિલ્ડર્સ પણ જોરતલબીની આબોહવામાં ચુપ છે. રાજકોટની આવક અને સગવડના પ્રમાણમાં જમીનના ભાવ આસમાની છે. કોના પાપે ? એમને સજા કરાવવા શું આત્મવિલોપન કરાવવાના ? ગરીબોને રહેવા મકાન આપો તો એ એના સોદા કરી ઝુંપડામાં પાછા આવી જાય છે ! એ અટકાવવાની જવાબદારી કોની ? અને આવી લુચ્ચાઈ કરનારા ગરીબો આવાસ મેળવવાને બદલે વધુ વળતર  કમાવાનો ક્રાઈમ કરે એને માનવતાના નામે છાવરવાનો હોય ?

(૫) સ્ટ્રેસ, અલ્પજ્ઞાન, દંભી આદર્શો, આભાસી રાષ્ટ્રવાદ/સમાજવાદ,જન્મજાત મૂર્ખાઈ, ગુમાન , ઝનૂન, અંધશ્રદ્ધા  આવા અનેક કારણોસર આમ આદમી આપણે ત્યાં દિવસે દિવસે સાયકો થતો જાય છે. ખુદને સાંભળી નથી શકતો. સમજ વગરનો સમાજ એક ઘેલું ટોળું બનતો જાય છે. આ ખતરાની ઘંટી છે, નાની વાતમાં લોકોને પર્સનલ લાગી આવે છે. કટ્ટરવાદી જીદ્દી થઇ જાય છે. વાયોલન્ટ અને તોફાની બને છે. મનોરોગીઓ અને મનોવિકૃતો વધતા જાય છે, જેમની ખુદની લાઈફ ડિપ્રેશન કે ફ્રસ્ટ્રેશનથી ખદબદે છે. કોઈ વાંચન કે મનનની ટેવ નથી લાંબીપહોળી સમજ કે વિવેક નથી. અધુરી કે સાવ ખોટી ગેરસમજણથી મગજ ઠસોઠસ છે. પોતાને ન્યાય શિખવાડનાર કે દંડ કરનારને જપોતાની ભૂલ જોવાને બદલે વળતા રાક્ષસ ઠેરવવાના એના મનોવલણ એને ખુદને ખબર ના પડે તેમ વધે છે. મનની અંદર મૂંઝવણ અને ભયનો આથો સડતો કોહવાતો જાય છે. જેમ વચ્ચે ‘સ્કાયફોલ’નો ડાયલોગ ટાંકી મેં મહિનાઓ પહેલા લખેલું એમ વર્લ્ડ ઈઝ મુવિંગ ઇન શેડોઝ. સાચી વાત સમજવી કે કેળવવી નથી, ફક્ત પોતાનો જ સ્વાર્થ જોવાની પશુવૃત્તિ છે.  બાકી, આ આત્મવિલોપન કંઈ ન્યાય મેળવવાની ઢીલથી કંટાળીને ફરિયાદની ચીસરૂપે થયું નથી. ઘર ગુમાવવાની જેમને બીક હોય, એને લીધે નિર્દોષ નાનકડા સંતાનોનું શું થશે એની ફિકર હોય – એ શું ઘર કરતા કિમતી એવો જાન આપી દે ? જેમને બેઘર ના જોઈ શકે એવા સંતાનોને શું કાયમી અનાથ બનાવી દે? કોઈ અદ્રશ્ય ઉશ્કેરણી અને / અથવા વાસ્તવિકતાનો અંદાજ ના મેળવી શકતા ધુમ્મસિયા નબળા મન સિવાય આ શક્ય નથી. દિવસે દિવસે માનસિક રીતે બીમાર બનતા જતા આવા ઇન્સાનો બીજા તો ઠીક એમના ખુદના માટે ય જોખમી છે, એ સત્ય કયારે અને કોણ સમજશે ? મોટી મોટી ધાર્મિક કે રાજકીય વાતોને બદલે આપણે વાસ્તવવાદી અને પરિવર્તનશીલ ક્યારે બનીશું ? સમાજમા આવા ઓછી અધુરી સમજણવાળા ય લોકોનું અસ્તિત્વ હંમેશાથી છે જ- એમાં કોઈ સરકાર કે ગુરુ કે તંત્ર કે સેવક કે ચિંતક કે અધિકારી ખાસ કશું ના કરી શકે- સિવાય કે ખેદથી પીડા અનુભવે એ ક્યારે સમજીશું ?

ફરી વાર, મૃતકોને સદગતિ અને એમના પરિવારને શાંતિ મળે એની પ્રાર્થના. કાશ, રાજકોટમાં કોર્પોરેશનમા બેઠેલા જમીન ખાઈ જતા મગરમચ્છો હવે જે ભૂલકાં છે, એમને ભણાવવાની વ્યવસ્થા કરે. અને હવેથી તંત્ર હિમ્મત કરી, સ્વાર્થ છોડી કડક, સર્વગ્રાહી, નો ફિઅર, નો ફેવર પ્રકારની તળિયાઝાટક દબાણ હટાવ ઝુંબેશ કરી શહેરને ખરા અર્થમાં રોયલ અને રંગીલું બનાવે. શહેરો બંધ કરવાને બદલે કોંગ્રેસ-ભાજપ પોતાના બંધ દિમાગો ખોલે.