ઇન્ટરસ્ટેલર : સરળ કથાસાર અને ….

ગયા સપ્તાહના “અનાવૃત”માં લખેલું તેમ ક્રિસ્ટોફર નોલાનની વિચારોત્તેજક ફિલ્મ ‘ઇન્ટરસ્ટેલર’ ગુજરાતના મોટા ભાગના શહેરોમાં પણ રજૂ નથી થઇ. ( શેઇમ શેઇમ 😛 ) અને હિન્દીમાં ડબ પણ નથી થઇ. ( હાય હાય).

તો જેમને એ જોવા ખર્ચ/પ્રવાસ કરવા જેટલું પેશન નથી અને એના હવેના અનાવૃતના બીજા ભાગ સમા લેખમાં આવતા ફિલ્મના ક્રોસ રેફરન્સ ઉકેલવાની અધીરાઈ છે – એમના માટે આ રહ્યો જરાક સહેલો બનાવેલો કથાસાર. રિમેમ્બર, આમાં બધી ઘટનાઓ સમાવાઈ નથી અને જાણી જોઇને ઘટના પર ફોકસ રહે માટે પાત્રોના અંગ્રેજી નામો ટાળવામાં આવ્યા છે. આ સારાંશ બેઝિક છે અને બિગિનર્સ માટે છે. નેચરલી, ફિલ્મ જોવી હોય એ વાંચવાનું ટાળવું. હા, ઇટાલિક બ્લ્યુ પેરેગ્રાફ પછીનો હિસ્સો જરૂર વાંચજો 🙂  

***

બહુ દૂરના નહિ એવા ભવિષ્યની ધરતીમાં બ્લાઈટ નામના ભેદી પરિબળનાં આક્રમણના પગલે ધરતી ધૂળ ધૂળ થઇ રહી છે. પાક નિષ્ફળ જાય છે. ભૂખમરામાં બધી ટેકનોલોજીકલ સિધ્ધિઓ પાછળ છૂટી ગઈ છે. ઊર્જા છે નહિ. સૈન્યો વિખેરીને બધા ખેડૂત થવા લાગ્યા છે. પત્ની રોગમાં ગુમાવીને બે બાળકો ઉછેરતો સ્પેસ પાયલોટ કૂપર અકળાયેલો છે. એની નાની દીકરી બહુ હોશિયાર અને પપ્પાથી બહુ નજીક છે. એને એના લાયબ્રેરી રૂમમાં ધૂળની ઢગલીઓ કોઈ ગેબી સંકેતો આપતા હોય એવું લાગે છે. એમાં જ અવકાશવિજ્ઞાનની સંશોધક સંસ્થા “નાસા”નું વડું મથક મળી આવે છે. જેમાં વયોવૃદ્ધ પ્રોફેસર સિક્રેટ મિશનની તૈયારી કરે છે.

અગાઉ બ્રહ્માંડમાં મોકલેલા અવકાશયાત્રીઓની માહિતીને આધારે જ્યાં પૃથ્વી છોડી કૃત્રિમ ગ્રેવિટી સાથે સ્પેસ સ્ટેશનમાં મોકલી પછી માનવજાતને વસાવી શકાય એવા ગ્રહને શોધવાનો પ્લાન “એ” છે. જો એ ફેઈલ જાય તો માનવજાતના ભ્રૂણ વર્તમાન અવકાશયાનમાં થીજાવી રાખેલા છે, એનાથી કોઈ પ્રલય પામેલી પૃથ્વી સિવાયના ગ્રહ પર નવા જ માનવો પેદા કરી નવતર માનવ પ્રજાતિ સુરક્ષિત રાખવાનો પ્લાન “બી” છે. પ્રોફેસરની યુવાન દીકરી અને અન્ય સાથીઓ સાથે કૂપર એના મતે આકાશમાં કોઈ અજ્ઞાત શક્તિ (ધે) થકી બનેલા વર્મહોલની મદદથી બ્લેકહોલ નજીકનું બ્રહ્માંડ ઘમરોળવા નીકળે છે. આ પ્રવાસ કેટલા વર્ષો ચાલશે એની ખબર નથી. પણ જતાં પહેલા મક્કમ બાપ નાનકડી વ્હાલસોયી દીકરીને પ્રોમિસ કરે છે ખુદા ગવાહ સ્ટાઈલમાં : મૈં વાપસ આઉંગા, યે મેરા વાદા રહા.

પણ દીકરી તો જવાન સાયન્ટીસ્ટ થઈ જાય છે, વૃદ્ધ વિજ્ઞાની મરતા પહેલા એને કહે છે કે પ્લાન એ પહેલેથી જ શક્ય નહોતો કારણ કે પુરતી માહિતી નહોતી. દરમિયાન સ્પેસટ્રાવેલમાં સમય ધીમો પડતો હોઈને પૃથ્વી પર દાયકાઓ વીત્યા છતાં બાપ જવાન રહે છે. એના મિશનમાં એક ગ્રહ પર માત્ર પાણી અને એના દિવાલ જેટલા ઉછળતા મોજાં છે. બીજા પર ફક્ત બરફ છે અને પોતાનો જીવ બચાવવા સ્વાર્થથી જૂઠું બોલતો હિંસક વિજ્ઞાની છે. ત્રીજા સુધી પહોંચવાનું છે. એમાં અણધારી ઘટનાઓમાં યાન ગુમાવી એ પ્રોફેસરની દીકરીને બચાવી આગળ મોકલે છે.

પણ પોતે અને રોબો ટાર્સ ઇવેન્ટ હોરાઈઝન પાસે સરકીને અકસ્માતે એક પાંચ ડાયમેન્શનના “ટિઝરેકટ” ટાઈપના ફાઈવ-ડી ટ્રાન્સપેરન્ટ ક્યુબમાં ફસાઈ જાય છે. જ્યાંથી એને પોતાનો ભૂતકાળ અને દીકરી નાની હતી, ત્યારનો લાયબ્રેરી રૂમ દેખાય છે. જેમાં એ ગુરુત્વાકર્ષણની મદદથી બ્લેક હોલના કેન્દ્રમાંથી રોબોએ ભેગો કરેલો ડેટા ભૂતકાળમાં ટ્રાન્સફર કરે છે. જેના જોરે દીકરી અધૂરા સમીકરણો પુરા કરી માનવજાતને કૃત્રિમ ગ્રેવિટી ઉભી કરવા નળાકારરૂપે ગોળ ફરતા સ્પેસ સ્ટેશનોમાં વર્તમાન માનવજાતના વંશજોને બચાવે છે. અંતે વૃદ્ધ દીકરી મરણપથારીએ છે ત્યારે દેખાવમાં જવાન રહેલા બાપ સાથે એનું ટીઅરજર્કર બોલીવૂડીશ મિલન થાય છે.

***

ઇન્ટરસ્ટેલરમાં નોલાને ખાસ્સી વૈજ્ઞાનિક ઓથેન્ટીસીટી રાખી વાહવાહી મેળવી છે, પણ સાથોસાથ ફિલ્મને ડોક્યુમેન્ટ્રી બનતા અટકાવે એવી સિનેમેટિક લિબર્ટી પણ લીધી છે. જેમ કે, એક કલાક = ૭ વર્ષ જેવો જંગી ટાઈમ ડિફરન્સ ધરાવતો ગ્રહ બ્લેક હોલે વળ આપેલા સ્પેસટાઈમની અત્યંત નજીક હોય ને તો એ ગબડી પડે. (ગ્રહને પોતાની ગરમી કે પ્રકાશ ના હોય – એ બધું તારાને હોય) એવું નાં થાય તો ય બ્લેક હોલને લીધે ગૃરુત્વાકર્ષણ પહાડ જેવા મોજાં તો ઉભા કરે, પણ અંતર વધે એમ ગ્રેવિટીનું જોર ઘટે. એટલે બ્લેક હોલ તરફના મોજાં અને દૂરની સપાટી વચ્ચે મોજાની ઈમ્પેક્ટમાં એટલો ફેર પડે કે પ્લેનેટ પર ચિક્કાર ધુમ્મસ-વેપર પેદા થાય એને એના દબાણમાં પ્લેનેટ વીખેરાઈ જાય ! માટે પહેલો વોટર પ્લેનેટ સાયન્ટીફિકલી ટકે નહિ.એવું હું જેટલું વિજ્ઞાન જાણું છું, એના આધારે લાગે છે.

બીજી એક આડવાત, ઇન્ટરસ્ટેલર માટે નોલાનના જરૂરી વખાણ બંને લેખમાં છુટ્ટી કલમે  કર્યા જ છે. ( અને અગાઉ ઇન્સેપ્શન પર લખેલી ટ્રાયોલોજી તથા ડાર્ક નાઈટ પરના લેખોમાં ય !)  પણ આ ફિલ્મ વધુ એક વખત અઠંગ સિનેરસિયાઓ માટે નોલાનની એક ફિલ્મમેકર તરીકે મર્યાદાઓ પણ છતી કરે છે. નોલાનની બધી જ ફિલ્મો જુઓ તો રાકેશ રોશનની માફક પ્લોટલાઈન સેઈમ લાગે. હીરો અમેરિકન ગોરો હોય. આયુષ્યની ત્રીસી વટાવી ચુક્યો હોય…એને ક્રેઝી કહી શકાય એવા જરા હટ કે શોખ હોય અને કોઈ એક બાબતમાં અપાર પ્રતિભાશાળી અને બુદ્ધિમાન હોય. કોઈ ખાસ બાબતનું એને પાગલ જેવું વળગણ હોય. અને ભૂતકાળની કોઈ ગમખ્વાર ઘટનાના આઘાત સામે એનો આંતરિક સંઘર્ષ ચાલતો હોય. આમાં એવો જ કોઈ વિલન કે સિચ્યુએશનના ટ્વિસ્ટસ મૂકો – અને એના લાજવાબ માનવમનના નિરીક્ષણો તથા સમાજ-આસપાસનું જગતનાં પરની વ્યાખ્યાઓ અને કોમેન્ટ્સ ભભરાવો એટલે નોલાન ફિલ્મ ઈઝ રેડી. હા, એનું આ પ્લોટ વારંવાર કહેવા માટે સતત બદલતું પ્રિમાઈસ મૌલિક અને અનોખું હોય છે. ઇન્સેપ્શનમાં સપનું કે પ્રેસ્ટીજમાં જાદૂ કે ઇન્ટરસ્ટેલરમાં સ્પેસસાયન્સ અને બેટમેન, મેમેન્ટો કે ઇન્સોમેનિયામાં થ્રીલિંગ બેકગ્રાઉન્ડ…અને સ્ટ્રોંગ આઈડિયાઝ માટે તો એ સ્લામીનો અધિકારી છે.

ઉપરાંત, નોલાન ઈઝ ક્લીઅરલી નોટ રોમેન્ટિક. એના લગભગ પાત્રો સેક્સલેસ લાગે. જાણે આવેગોને બદલે દિમાગી તરંગોથી ઉત્તેજિત થતાં હોય તેવા ! ઠંડા અને કેમિસ્ટ્રીમાં કૃત્રિમ. એક જીવંત ધબકતું નોર્મલ વિશ્વ એ આપણા સંજય ભણસાલીની જેમ જ બનાવી શકતો નથી. એને વાત કહેવા માટે એબ્નોર્મલ / અનરિયલ કે ડાર્ક નોઈર પ્રકારનું વાતાવરણ જોઈએ. ફિન્ચર કે સ્કોરસીસ કે સ્કોટ કે કુબ્રિક કે ઝેમેક્સસ કે કુરોન કે કેમેરૂન વગેરે વૈવિધ્યમાં ખાસ્સો ઉંચો સ્કોર કરી જાય. આ ટીકા નથી. પણ સ્પષ્ટ વિશ્લેષણ છે. સ્પીલબર્ગ એટલે જ નોલાનથી જોજનો ઉંચે છે. અહીં ઇન્ટરસ્ટેલરની ટાઈમલાઈન સમજાવતા બે ચાર્ટ્સ નેટ રત્નાકરમાંથી વીણ્યા છે એ જુઓ પછી ઇન્ટરસ્ટેલર માટે એને પ્રેરણા મળેલી એ ફિલ્મોની યાદીનો ચાર્ટ છે. એમાં સ્પીલબર્ગની ફિલ્મો છે જ. અને છેલ્લે બોનસમાં લિંકસ છે :નોલાનની આ ફિલ્મ બનાવવા માટે પ્રભાવિત કરનાર ૯ ફિલ્મોની ટ્રેલર સહિતની  રસપ્રદ વિગતો તથા સ્પીલબર્ગ માટે મૂળ લખાયેલી સ્ક્રિપ્ટ કેવી હતી એ બયાન કરતી એક લિંક.

http://wallstcheatsheet.com/entertainment/9-films-that-inspired-christopher-nolans-interstellar.html/?a=viewall

http://www.slashfilm.com/interstellar-script-differences